İməmus-Sunnə’
(Sünnənin İmamı) ləqəbli - Əhməd ibn Hənbəl- 2
İMAM
ƏHMƏDDƏN XATİRƏLƏR...
(Əvvəli burada...)
Quran
Məxluqdur iddia edildiyi Minhə günlərindən biri idi. İmam
Əhmədi xəlifənin hüzuruna gətirdilər və ona xəlifə ilə
gözəl tərzdə danışmasını təlqin etdilər. Bu zaman Əhməd
ibn Hənbəl qorxunc mənzərə ilə qarşılaşdı, qarşısında
iki adamın artıq boynu vurulmuşdur. Fəqət bu hal İmam Əhmədi
təlaşa salmadı. Əksinə, həmin yerdə İmam Şafinin bir
tələbəsinə gözü sataşdı və ondan soruşdu:
-
Məshin üzərinə məsh çəkmək haqqında İmam Şafiidən nə
eşitmisən? Bu haqda nə isə bilirsənmi?
İmam
Əhmədin bu çətin vəziyyətdə ölümü düşünməməsi, əksinə
elm öyrənməyə həris olması və bu səbəbdən verdiyi bu sual
oradakıları heyrətləndirir. Hətta İmam Əhmədin edam
olunmasına xəlifəni təşfiq edən düşməni- Əhməd də
təəccübünü gizlədə bilməyərək deyir:
-
Buna bir baxın! Bunu edam etmək üçün gətirirlər, bu isə
fiqhdən soruşur!
Rəvayət
edilir ki, xristianları görərkən imam Əhməd gözlərini
bağlayardı. Bir gün ondan nə üçün belə etdiyini soruşduqda,
o demişdir:
-
Uca Allahın adından yalan uyduran, Onun sözlərini yalan sayıb,
Ona iftira atan kəslərin üzünə baxa bilmirəm!
İmam
Mərvəzi (rahiməhullah) buyurur:
-
Bir gün imam Əhməddən soruşdum: "Ey Əhməd! Bu gün kefin
necədir?”
İmam
Əhməd bin Hənbəl belə cavab verdi:
-
Bir adam ki, Rəbbinin ondan vacib buyurduqlarını yerinə
yetirməyini, Peyğəmbərinin (sallAllahu aleyhi və səlləm)
ondan Sünnəyə riayət etməyini, iki mələyin ondan yaxşı işlər
görməyini, nəfsinin ondan istəklərinə tabe olmağını, İblisin
ondan günah işlər görməyini, Ölüm mələyinin ondan ruhunu
təslim etməyi və nəhayət ailəsinin ondan yemək içmək tələb
etdiyini bilə, səncə onun kefi necə olar?
İmam
Əhməd elm öyrənmək üçün bir çox ölkələrə səfər edərdi.
Kitabları isə öz kürəyində daşıyardı. Bir gün səfər
əsnasında tanışlarından biri, İmam Əhmədin yazdığı
qeydlərin çox olduğunu görərək ona deyir:
-
Gah Kufəyə, gah da Bəsrəyə gedirsən. Nə vaxta kimi belə davam
edəcək?
İmam
Əhməd buyurur:
-
Qələm ilə ta məzara kimi...
İmam
Əhmədin bu qədər çox elm öyrənib, ibadət etdiyi görənlərdən
biri ondan soruşur:
-
Ey Əbu Abdullah! Nə
vaxt rahatlıq tapıb, dincələcəksən?
İmam
Əhməd belə cavab verir:
-
Cənnətə ilk ayaq basdığım zaman...
Rəvayət
edilir ki, İmam Əhməd zöhr namazından sonra Bağdad məscidində
dərs verərdi. Onun dərslərində beş minə yaxın adam olardı.
İmam Əhməd yüzminlərlə hədisi əzbər yaddaşına həkk
etməsinə və güclü hafizəsinə baxmayaraq bu dərslərində
hədis rəvayət edərkən, hər hansısa bir sözü olduğu kimi
deyil, ona oxşar söz ilə deməkdən ehtiyat edərək həmişə
dəftərinə baxardı.
İbn
Kəsir ‘əl-Bidəyə van Nihəyə’-(10/329) kitabında yazır ki,
İmam Əhməd beş dəfə həcc ziyarəti etmiş, pulu olmadığından
bu ziyarətlərin üçünü piyada olaraq etmişdir. O, Yəməndəki
muhəddis Abdurrazzaq ibn Həmməmin yanına hədis almaq üçün
gedərkən, miniyə pulu olmamış və yol boyu köləlik edərək
Yəmənə gəlib çıxmışdır.
Hətta
İmam Abdurrazzaq onun minik ilə geri qayıtması üçün imam
Əhmədə pul verir, lakin imam Əhməd bu pulu ondan qəbul
etməyərək buyurur:
-
Bir kimsədən bunu qəbul etsəydim, mütləq səndən qəbul
edərdim!
Bu
mövzuda imam Əhmədin bir məşhur cümləsi də vardır:
-
Biz pul hayında olmadığımız üçün gəlirik, əgər pul hayında
olsaydıq buralara gəlməzdik!
Rəvayət
edilir ki, İmam Əhmədin oğlanları xəlifə Mutəvakkilin etdiyi
yardımı qəbul etdiyi üçün, İmam Əhməd onlardan incimişdir
və özü Xəlifə Mutəvakkilin ona göndərdiyi hədiyyələri
qəbul etməmiş, həmçinin ona kəsdiyi maaşı da geri
qaytarmışdır. Baxmayaraq ki, Əhməd ibn Hənbəl çox aclıq
keçirmiş və kasıb olaraq yaşamışdır. Hətta alimlər İmam
Əhmədin iki dəfə sınağa çəkildiyini söyləmişdirlər.
Birinci Quranın Məxluq olmasını iddiası, ikinci sınaq isə
Yoxsulluq olmuşdur.
Hökmdarlar
hər kəsin "Quran məxluqdur!” söyləməsini əmr edərkən,
bir çox böyük İslam alimləri bu kəliməni söyləməkdən vaz
keçirlər. Fəqət çoxsaylı işgəncə gördükləri üçün
dözməyərək, təuriyyə etmiş və Quranın məxluq olduğunu
söyləyib, həbsdən azad edilərək sərbəst buraxılmışdırlar.
Bunlar içində Yəhyə ibn Məin, əl-Qavariri, Sucadə və s.
məşhur alimlər var idi. Lakin iki nəfər bu əziyyətlərə
baxmayaraq "Quran Allahın kəlamıdır, məxluq deyildir!”-
söyləmiş və bu sözündə sabit qalmışdırlar. Bunlar Muhəmməd
ibn Nuh və Əhməd ibn Hənbəl idi.
Rəvayət
edilir ki, Xəlifə Məmun bu iki nəfərin "Quran məxluq
deyildir! söylədiklərini eşidib, onları öz hüzuruna çağırarkən
hər ikisi Allaha dua edir ki, bu zalım xəlifə ilə
qarşılaşmasınlar! Uca Allah bu iki saleh kəsin duasını qəbul
edir. Belə ki, Muhəmməd ibn Nuh yolda ikən vəfat edir və
xəlifənin sarayına gedib çıxa bilmir. Əhməd ibn Hənbəl isə
saraya çatana kimi xəlifə Məmun vəfat edir və İmam Əhməd
təkrar Bağdadda həbsxanaya salınır!
Abdullah
ibn Əhməd ibn Hənbəl (rahiməhumullah) buyurur:
-
Atam işgəncədən azad olandan sonra İmam İshəqın birinci
olaraq onun yanına gəlməsinə görə narahat olur. Ona görə özü
onu görmək üçün səfərə çıxır. ər-Rey şəhərinə
çatanda, oradakı məscidə daxil olur.
Qaranlıq
düşəndə məscid əhli atama deyir:
-
Biz məscidi bağlamaq istəyirik, sənin çıxmağını gözləyirik.
Atam
isə onlara belə deyir:
-
Bu Allahın məscididir, mən isə Allahın qulu!
Onlar
deyirlər:
- Ya
könül xoşluğu ilə çıx, ya da səni zorla məsciddən
çıxardacağıq.
Atam
danışırdı:
-
Mən onlara salam verib çıxdım. Çöldə güclü yağış yağır
və ildırım çaxırdı. Yağış o qədər güclü idi ki,
bilmirdim ayağımı haraya atım. Heç haraya gedəcəyimi də
bilmirdim. Bu vaxt bir nəfər evindən çıxıb mənə dedi:
-
Gecənin bu vaxtı haraya gedirsən?
Mən
dedim:
- Haraya
gedəcəyimi bilmirəm.
O
dedi:
- Gir
içəri!
Məni
evinə saldı, paltarımı dəyişdirdi və qurusunu verdi. Sonra mən
namaz üçün paklandım. Daha sonra isə soba olan otağa keçdim.
Süfrə açılmışdı. Mənə yemək təklif edildi və mən də
onlarla bərabər yedim. Sonra isə o, məndən soruşdu:
- Sən
haradansan?
Mən
dedim:
-
Bağdaddanam!
O
dedi:
- Orada
Əhməd ibn Hənbəli tanımırsan?
Mən
dedim:
- Mən
elə Əhməd ibn Hənbələm.
O
isə dedi:
-
Mən də İshəqam!
İmam
Əhməd xatırlayır:
-
İmam Vaki ilə hədisləri müzakirə edərdik. İşa namazını
qıldıqdan sonra isə məsciddən çıxıb evinə gedərdi. Mən isə
müzakirəni davam edərdim. Hər dəfə doqquz və ya on hədis
deyər, mən də onları əzbərləyərdim. Sonra hədis oxuyan
dostlarım mənə onları yazdırmağımı xahiş edərdilər, məndə
o hədisləri deyər, onlar isə yazardılar.
İmam
İshaq buyurur:
-
İraqda Əhməd ibn Hənbəl, Yəhyə ibn Məin və başqa
dostlarımızla əyləşirdik. Hər hansısa bir hədisi bir, iki,
yaxud üç şahid ilə müzakirə edirdik. Mən onlardan "Bu
hədislərin qayəsi, təfsiri və fiqhi nədir?”- deyə
soruşduqda, hər biri susardı, təkcə İmam Əhməd cavab verirdi.
Onun hədis və sünnət elmi, tabiinlərin fətvalarını bilməsi,
onlardan hökm çıxarması - onu həm hədisdə, həm də fiqh
elmində imam etmişdir.
Tələbəsi
Mərvazi buyurur:
-
Yoxsul bir kəsin imam Əhmədin məclisində olduğu qədər,
qiymətli və əziz tutulduğunu, heç bir yerdə görmədim. O çox
həlim və təvazökar idi. Tələskən deyildi, ciddi və təmkinli
idi. Məscidə gəldiyi zaman önə keçməzdi, harada boş yer
tapardısa orada əyləşərdi.
Əbu
Həfs Ömər ibn Salih xatırlayır:
-
Əhməd ibn Hənbəlin yanına getdim. Ondan soruşdum: "Qəlb nə
ilə yumşalır?”
İmam
Əhməd tələbəsinə baxdı, başını aşağı saldı, bir qədər
düşündükdən sonra başını qaldırdı və dedi:
-
Övladım, qəlb halal yemək ilə yumşalar!
Buradan
çıxıb Bişr ibnul Hərisin yanına getdim və ona da eyni sualı
verdim. Bişr ibnul Həris "Bilin
ki, qəlblər ancaq Allahı zikr etməklə rahatlıq tapır.(Rad
surəsi, 28)”
ayəsi ilə cavab verdi.
Mən
bu an dedim:
- İmam Əhmədin yanından gəlirəm.
Bişr
ibnul Həris dedi:
- Əhməd sənə nə cavab verdi?
Mən
"Halal yemək dedi” deyə cavab verdim.
Bişr
ibnul Həris buyurdu:
- O bunun əslini xəbər vermişdir.
Oradan
da çıxıb AbdulVahhəb ibn Əbul Həsənin yanına getdim. Ona da
eyni sualı verdim, o cavabında buyurdu:
- Allahı zikr etməklə
qəlblər rahatlıq tapar.
Ona da Əhməd ibn Hənbəlin
yanından gəldiyimi deyincə, sevincli halda soruşdu:
- Əhməd
nə cavab verdi.
Mən
"Halal yemək dedi” deyə cavab verdim.
AbdulVahhəb
ibn Əbul Həsən buyurdu:
- O sənə bunun cövhərini
söyləmişdir. Bunun əsli onun dediyi kimidir, əsli onun dediyi
kimidir.
Bir
gün imam Şafii İmam Əhmədin qonağı olur. Süfrəyə yemək
qoyulduqda, İmam Şafii yeməyə başlayır. O qədər çox yeyir
ki, hətta qızı "Niyə
bu qədər çox yeyirsən?!”-
deyir.
İmam
Şafii buyurur:
-
Vallahi, neçə vaxtdır təqva əhli tapmadığım üçün ac idim.
İndi onu tapmışam və onun yeməyindən doyunca yeyirəm.
Bu
xüsusda, İmam Əhmədin gözəl bir sözü vardır:
-
Üç kimsə vardır ki, onlarla yemək ləzzətli yeyilir: Qardaşlar
ilə sevinc içində, Yoxsullar ilə onları sevindirərək və Ailə
ilə xoşbəxtlik içində...
Bir
gün imam Əhməddən soruşurlar:
-
İgidlik, qəhrəmanlıq nə olan şeydir?
İmam
Əhməd buyurur:
-
İgidlik- Allah qorxusundan nəfsin istəklərini tərk etməkdir.
İmam
Əhməd onun hər kəs tərəfindən tanınıb, barmaq ilə
göstərilməsini sevməzdi. Hətta o bir dəfə demişdir:
-
Məkkəyə gedib, oradakı vadilərin birində sükut içində
yaşamaq istəyirəm, qoy məni heç kim tanımasın!
İmam
Əhmədin heybətindən hər kəs çəkinirdi. Hətta, rəvayət
edilir ki, o dövrün polisləri də onun heybətindən çəkinmişlər.
Tələbələrində
biri deyir :
-
Biz bir məsələ haqda danışarkən onun etiraz etməsindən və
rədd cavabı verməsindən çox çəkinirdik!
Bir
nəfər danışır:
-
Mən xəlifə Məmunun Bağdaddakı vəkili olan İshaq ibn İbrahimlə
görüşdüm, bir çox sultanlarla görüşdüm və onların
hüzurunda oldum. Fəqət Əhməd ibn Hənbəldən heybətlisinə
rast gəlmədim. Onun yanında olub, bir şey haqqında danışarkən
məni titrəmə tutardı.
Əbu
Ubeydə Qasim ibn Səlləm (rahiməhullah) buyurur:
-
Əbu Yusufun yanında oldum, Muhəmməd ibn Həsən, Yəhyə ibn Səid
və Abdurrahmən ibn Mehdi ilə görüşdüm. Lakin heç birində
Əhməd ibn Hənbəldə olan heybəti tapmadım!
Tələbəsi
İshəq ibn Həni xatırlayır:
-
Bir gün səhər tezdən "Kitəbuz-Zuhd”u oxumaq üçün imam
Əhmədin yanına getdim. Onu gözlədiyim müddətcə yerə bir
həsir saldım və üstünə də bir döşəkçə qoydum. O gəlib,
bunu görərək dedi:
- Bu nədi?
Mən
dedim:
- Sənin üçün hazırladım ki, əyləşəsən!
İmam
Əhməd dedi:
- Götür onu! Bil ki, "Zuhd”dan bəhs edilən
bir məclisin haqqı ancaq və ancaq zuhdə riayət etməklə
verilmiş olar!
Onu
götürdüm və imam Əhməd torpaqda oturub dərsə başladı.
Bir
gün Əli ibn Mədini imam Əhməddən nəsihət etməsini xahiş
edir, İmam Əhməd buyurur:
-
Azuqən təqva olsun, Axirət isə daim gözünün önündə dursun!
Bir
gün imam Əhməd Abdurrazzaq ibn Həmməmin yanına hədis öyrənmək
üçün gedir. Şəhərə çatdıqda Abdurrazzaq İmam Əhmədin
halının pis olduğunu görüb soruşur:
-
Nə üçün bu haldasan?
İmam
Əhməd buyurur:
-
Vallahi, üç gündür ki, dilimə heç bir şey dəymir.
Rəvayət
edilir ki, İmam Əhməd bircə bahalı geyimi var idi ki, onu da
ancaq gecə namazı qılarkən geyinərdi.
Muhəddislərdən
olan Abdussaməd bir gün imam Əhmədin qonağı olur. Gecə ikən
imam Əhməd Abdussamədin yatağının yanına bir qabda su qoyur.
Səhər sübh namazına onu oyatmaq üçün gəldikdə isə, görür
ki, Abdussaməd sudan içməmişdir. Və imam Əhməd onun gecə
namazına qalxmadığını anlayır. Onu namaza oyatdıqdan sonra isə
deyir:
-
Sən hədis alimi ola-ola gecə namazını tərk etmisənmi?
Abdussaməd
buyurur:
-
Ey imam, axı mən müsafirəm!
İmam
Əhməd buyurur:
-
Nə olsun müsafirsən?! Məsruk Həcc ziyarətində səcdə
vəziyyətində yatardı...
Əbu
Fəzara rəvayət edir ki, qonşum ilə birgə İmam Əhmədin yanına
getdim. İmam Əhmədin yanına çatdıqda, o məndən qonşumun
kimliyi haqqında soruşdu. Mən qonşum olduğunu bildirdim və sənə
söyləyəcəyi vardır- dedim.
İmam
Əhməd dedi:
-
Buyur!
Qonşum
dedi:
-
Məni anam sənin yanına göndərdi. O iyirmi ildir ki, iflicdir,
gəzə bilmir. Onun üçün Allaha dua etməni xahiş etdi!
İmam
Əhməd buyurdu:
-
Mənim özümün duaya ehtiyacı vardır.
Həmin
qonşu xatırlayır:
-
Biz evdən çıxdıq, lakin İmam Əhmədin anam üçün dua etdiyini
eşitdim. Evə çatıb qapını döydükdə, anam özü gəlib qapını
açdı.
İmam
Əhməd buyurur:
-
Elə bir hədis yazmadım ki, öncə özüm ona əməl etmiş
olmayım. Hətta bir gün hədis eşitdim ki, Rasulullah (sallAllahu
aleyhi və səlləm) bir dinar verib qan aldırıb. Mən də bir
dinar verib qan aldırdım, sonra bu hədisi yazdım.
Abdussaməd
ət-Tayəlisi buyurur:
-
İmam Əhmədin yanına gəlib əlimi onun bədəninə, sonra isə öz
bədənimə sürtüb təbərruk etdim. İmam Əhməd bu an mənə elə
bir qəzəb ilə baxdı ki, Vallahi indiyədək imam Əhmədin bu cür
qəzəbləndiyini görməmişdim. Sonra isə buyurdu:
-
Axı siz bunu kimdən öyrənmisiz?
İmam
Əhməd münaqişə etməyi sevməzdi. Tələbəsi İmam Əhmədə
deyir:
- Burada
bir nəfər var, Cəhmiyyə firqə mənsubu ilə münaqişə edir,
onların xətalarını bəyan edir. Sən buna necə baxırsan?
İmam
Əhməd buyurur:
-
Mən kimsənin onlar ilə etdiyi münaqişəyə qoşulmaram və buna
gərək də yoxdur. Məgər Muaviyə İbn Qurranın bu sözünü
eşitməmisənmi:
- Münaqişələr əməlləri silib aparır.
Kəlam-xeyrə dəvət etmir. Kəlam əhlindən çəkinin, sünnətə
sarılın. Sizdən öncəki alimlərin söylədiklərinə baxın.
Onlar kəlamı sevməzdilər. Bidət əhli ilə münaqişə
etməzdilər. Ən salamatı onları tərk etməkdi. Biz münaqişə
etmək ilə əmr olunmadıq, kəlamı sevən bir kəs görsəniz,
ondan uzaq gəzin!
(İmam
Əhməd haqqında bu və sonrakı risalələr üçün) istifadə
etdiyim bütün mənbələr:
-
əz-Zəhəbi, Siyər a’ləmun Nubələ, 11/177, 188, 195- 199, 211,
229, 241-242, 358
- əz-Zəhəbi, əs-Siyər, 11/177-358
- İbn
Kəsir, əl-Bidəyə van-Nihəyə, 1/332; 10/325, 329, 340-358
-
İbn Həcər, Təhzibut-Təhzib, 1/66-68, 72, 76; 5/141
-
əz-Zəhəbi, Təzkiratul-Huffəz,
2/431-432, 656
- Şəzəratuz-Zəhəb, 2/96-98
- əl-Xudəri,
Tarixut-Tasriil-İsləmi, səh. 260-261
- əl-Xatib əl-Bəğdadi,
Tarixu Bəğdad, 4/412-423
- Əbu Nueym, Hilyətul Əuliyyə,
9/161, 233
- əl-Buxari, ət-Tarixul-Kəbir, 1/2-5
- İbn
Həlikən, Vəfəyətul-Ayən, 1/47-49
- İbn Əbi Yələ,
Təbəqatul-Hənəbilə, 1/4-20
- İbnul Cəuzi, Mənaqibul İməm
Əhməd, səh. 69, 95, 123, 155, 168, 176, 182, 183, 192, 203, 214,
380
-
Muhəmməd Əbu Zəhra, Əhməd ibni Hənbəl, 1/357, 362, 383,
502-509
- Muhəmməd Əbu Zəhra, Usulul Fiqh, səh. 108, 299,
300
- İbnul Qeyyim, İləmiul əl-Muvakkiin, 1/28-33, 119, 125,
178, 181, 182, 344; 3/111; 4/205-206
- əl-Mədini, Həsəisul-
Musnəd, 1/21, 23
- İmam Suyuti, Tədribur-Ravi
AhmedBinHenbel-2.pdf
ImamEhmed-2.jar
ImamEhmed-2.jad